Tane molekül formülü nedir ve nasıl belirlenir?

Tane molekül formülü, bir bileşiğin en basit tam sayılı atom oranlarını gösteren kimyasal formüldür. Bu formül, bileşiği oluşturan elementlerin birbirine olan oranını ifade eder, ancak gerçek molekül içindeki atom sayılarını doğrudan vermez. Örneğin, glikozun tane formülü CH₂O'dur, bu karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarının 1: 2: 1 oranında bulunduğunu belirtir. Tane formülü, genellikle basit bileşiklerde moleküler formülle aynı olabilir, ancak karmaşık yapılarda farklılık gösterebilir; örneğin, asetilen için tane formülü CH iken moleküler formül C₂H₂'dir.

Tane molekül formülünü belirlemek için genellikle deneysel veriler kullanılır ve şu adımlar izlenir:

• Elementel Analiz: Bileşiğin kütlece yüzde bileşimini belirlemek için yanma analizi gibi yöntemler uygulanır. Örneğin, bir organik bileşikte karbon, hidrojen ve oksijen yüzdeleri hesaplanır.
• Kütleleri Mol Sayısına Çevirme: Her elementin kütle yüzdesi, atom kütlesine bölünerek mol sayısı bulunur. Bu, elementlerin bağıl mol oranlarını verir.
• En Basit Oranları Bulma: Mol sayıları, en küçük mol sayısına bölünerek tam sayılı oranlar elde edilir. Bu oranlar, tane formülündeki atomların indislerini belirler.
• Formülü Yazma: Elde edilen oranlara dayanarak, tane formülü yazılır. Eğer oranlar tam sayı değilse, uygun bir çarpanla çarpılarak tam sayıya dönüştürülür.

Örnek olarak, bir bileşikte %40 karbon, %6.67 hidrojen ve %53.33 oksijen bulunsun. Karbon için 40/12 ≈ 3.33 mol, hidrojen için 6.67/1 ≈ 6.67 mol, oksijen için 53.33/16 ≈ 3.33 mol hesaplanır. Oranlar 3.33 : 6.67 : 3.33 şeklindedir; en küçük değer 3.33'e bölündüğünde 1: 2: 1 oranı elde edilir, bu nedenle tane formülü CH₂O olur. Bu formül, bileşiğin temel atom oranını temsil eder ve moleküler formülü bulmak için ek bilgiler (örneğin, molekül kütlesi) gerekebilir.